Een alcohol- of drugstest op het werk: mag dat?

Het is een ervaringsregel dat werknemers die dagelijks in een bepaalde werksituatie verkeren na verloop van tijd minder voorzichtig worden. Als werkgever moet je er niet aan denken dat je op enig moment wordt gebeld met het bericht dat er een ongeluk heeft plaatsgevonden. Om deze reden is het creëren van een veilige werkomgeving prioriteit, vooral wanneer er wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen of machines. In de arbeidsovereenkomst of een toepasselijk personeelsreglement is daarom vaak opgenomen dat het niet is toegestaan om te werken onder invloed van alcohol of drugs. Bij overtreding kan een werknemer echter, vanuit angst of schaamte, ontkennen onder invloed van alcohol of drugs te zijn geweest. Op dat moment doet zich de vraag voor in hoeverre het mogelijk is een werknemer aan een test te onderwerpen.

Bijzondere persoonsgegevens
Bij het afnemen van een alcohol- of drugstest worden er gezondheidsgegevens verzameld, opgeslagen en geanalyseerd. Dit betekent dat er bijzondere persoonsgegevens worden verwerkt in de zin van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Voor het verwerken van dergelijke persoonsgegevens bestaat in beginsel een verbod. Er is namelijk sprake van een aanzienlijke inbreuk op het recht op privacy.

Wettelijke grondslag
Slechts bij hoge uitzondering mogen bijzondere persoonsgegevens (zoals gezondheidsgegevens) toch worden verwerkt. Eén van die uitzonderingen is de aanwezigheid van een wettelijke grondslag. Zo heeft de wetgever in de wet opgenomen dat piloten, schippers, chauffeurs en machinisten getest mogen worden op alcohol of drugs door opsporingsambtenaren. Voor andere functies of voor controle door niet-opsporingsambtenaren bestaat echter (nog) geen wettelijke grondslag. Dit betekent dat het in deze gevallen niet is toegestaan om te testen op het gebruik van alcohol of drugs.
 
Op basis van de tekst van de AVG lijkt het ook mogelijk dat het recht tot het afnemen van een alcohol- of drugstest kan worden vastgelegd in een collectieve arbeidsovereenkomst (cao). De regeling moet dan wel passende waarborgen bieden voor de grondrechten en belangen van de betrokken werknemer. Hierbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld (i) het aanwijzen van specifieke personen die een alcohol- of drugstest mogen afnemen, (ii) voorwaarden voor het zorgvuldig afnemen van de test en (iii) het waarborgen van de vertrouwelijkheid van de uitkomst van de test. Vooralsnog zijn er geen cao’s bekend waarin een dergelijke regeling is opgenomen.

Toestemming van de werknemer
Een andere uitzondering op het verwerkingsverbod is de toestemming van de betrokken werknemer. In het geval van een arbeidsrelatie is er echter sprake van een ongelijke machtsverhouding. Een werknemer is namelijk juridisch ondergeschikt en economisch afhankelijk van zijn werkgever. Daarom wordt aangenomen dat een werknemer niet vrijelijk toestemming kan geven voor het verwerken van zijn bijzondere persoonsgegevens. Dit heeft tot gevolg dat de toestemming van de werknemer niet kan worden gebruikt als uitzondering op het verwerkingsverbod.

Conclusie
Er zijn vooralsnog weinig mogelijkheden tot het afnemen van een alcohol- of drugstest bij een werknemer. Als werkgever heb je evenwel een wettelijke zorgplicht om ongelukken op het werk te voorkomen. Stilzitten is daarom geen optie. Informeer werknemers over de gevaren van het werken onder invloed van alcohol of drugs en stel een duidelijk alcohol- en drugsbeleid op. Bij een concrete verdenking is het verstandig om de toestand van de werknemer door meerdere personen visueel te laten vaststellen, de werknemer tijdelijk toegang tot het werk te weigeren en de constateringen per e-mail aan de werknemer te bevestigen in de vorm van een schriftelijke waarschuwing. Bij herhaling kan een ontslagtraject worden overwogen. Lijkt de werknemer verslaafd te zijn? Dan is het zaak om het alcohol- of drugsgebruik als ziekte te behandelen en samen met de werknemer de bedrijfsarts in te schakelen en/of een behandeltraject op te starten. Blijf als werkgever in elk geval waakzaam. Een ongeluk zit namelijk, ook op het werk, in een klein hoekje.
 
Bron: BDO